HRV یا تغییرپذیری ضربان قلب چیست؟ کاربرد و اهمیت آن در سلامت روان

HRV یا تغییرپذیری ضربان قلب چیست؟ کاربرد و اهمیت آن در سلامت روان

مطالب مرتبط: 

درمان غیردارویی اضطراب با واقعیت مجازی (کلیک کنید)

چگونه BioVR به بهبود HRV و درمان استرس و اضطراب کمک می کند؟ (کلیک کنید)

برای تشخیص و درمان غیردارویی اضطراب، با مرکز ما تماس بگیرید.

برای خرید پکیج درمان واقعیت مجازی BioVR با ما در ارتباط باشید.

خلاصه مطلب:

تغییرپذیری ضربان قلب (HRV) یکی از شاخص‌ های مهم در ارزیابی عملکرد سیستم عصبی و وضعیت سلامت روان است. در این مطلب با مفهوم HRV، نحوه اندازه‌ گیری آن و کاربردهایش در مدیریت استرس، اضطراب و بهبود عملکرد ذهنی آشنا می‌شوید.

HRV چیست و چه تفاوتی با ضربان قلب دارد؟

تغییرپذیری ضربان قلب، Heart Rate Variability یا HRV فاصله زمانی بین دو ضربان قلب متوالی است. برخلاف تصور عمومی، ضربان قلب انسان در حالت طبیعی کاملاً یکنواخت نمی‌تپد، بلکه فاصله میان ضربان‌ ها متغیر است. این نوسانات ظریف نشان‌ دهنده‌ی انعطاف‌ پذیری سیستم عصبی خودکار هستند.

در حالی که ضربان قلب (Heart Rate) تنها تعداد ضربان در هر دقیقه را نشان می‌دهد، HRV اطلاعات دقیق‌ تری در مورد میزان تعادل و توانایی تنظیم استرس در بدن ارائه می‌دهد. 

سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک

کلید درک HRV در سیستم عصبی خودمختار (ANS) نهفته است. این سیستم بدون نیاز به کنترل آگاهانه ما، فرایندهای حیاتی مانند تنفس، تنظیم ضربان قلب، گوارش و واکنش به استرس را مدیریت می‌کند. ANS از دو بخش اصلی تشکیل شده که هرکدام به شیوه‌ ای متفاوت بر میزان تغییرپذیری ضربان قلب اثر می‌ گذارند:

1. سیستم عصبی سمپاتیک (Sympathetic):  این بخش مسئول آماده‌ سازی بدن برای شرایط استرس‌ زا است.

با فعال شدن سمپاتیک ( در زمان فشار روانی، فعالیت بدنی شدید یا احساس خطر ) ضربان قلب افزایش می‌ یابد و فاصله زمانی بین ضربان‌ها یا HRV کاهش پیدا می‌کند.

2.  سیستم عصبی پاراسمپاتیک (Parasympathetic): این بخش بدن را به سمت آرامش، ریکاوری و حالت استراحت هدایت می‌کند.

هنگامی که پاراسمپاتیک فعال است ( مانند زمان استراحت، تنفس آرام، مدیتیشن یا خواب ) ضربان قلب پایین می‌آید و فاصله بین ضربان‌ ها یا HRV بیشتر می‌شود.

چرا HRV مهم است؟

شاخص HRV نشان دهنده سلامت روان است. این شاخص از عملکردهای شناختی مانند کنترل هیجان ، استرس و اضطراب ، توجه و تمرکز ، حافظه و سطح هوشیاری مناسب تا توانایی جسمی بدن را نشان می دهد. حتی این شاخص در درمان اختلالات جنسی نیز شاخص مهمی محسوب می شود. 

- HRV بالا: عموما نشان‌ دهنده یک سیستم عصبی متعادل و منعطف است. این یک شاخص عالی برای آمادگی جسمی و سلامت روان است.

- HRV پایین: عموما نشان‌ دهنده سیستم عصبی نامتعادل است. این حالت معمولاً در زمان خستگی مفرط، استرس مزمن، بیماری یا اضطراب بالا رخ می‌دهد.

چه عددی برای HRV طبیعی است؟

بهترین ابزار اندازه گیری HRV چیست؟ 

بهترین ابزار اندازه گیری HRV در ابتدا دستگاه های ECG (دستگاه نوار قلبی یا الکتروکاردیوگرام) و پس از آن استفاده از سنسورهای PPG (Photoplethysmography) است که ساعت های سامسونگ و اپل در این حیطه تاییده FDA دارند و مرکز وصال نرم افزار BioVR خود را بر بستر ساعت های سامسونگ توسعه داده است.

آیا HRV بالاتر همیشه بهتر است؟

نه الزاما. در برخی مواقع HRV بالا می تواند نشان دهنده ریتم های غیرطبیعی سیستم پاراسمپاتیک باشد که به صورت خستگی های مزمن و کم تحرکی دیده می شود. عموما HRV بالا به همراه ثبات ریتم HRV سلامت را نشان می دهد.

آیا عدد HRV همیشه با ضربان قلب تغییر پیدا می کند؟

خیر ، درست است که HRV نشان دهنده تغییرپذیری تعداد ضربان قلب (HR) است ولی الزاما رابطه خطی با یکدیگر ندارند. یعنی ممکن است در ضربان قلب بالا HRV کم یا زیاد شود. 

    

منابع:

Chalmers, J. A., Heathers, J. A., Abbott, M. J., Kemp, A. H., & Quintana, D. S. (2016). Worry is associated with robust reductions in heart rate variability: atransdiagnostic study of anxiety psychopathology. BMC psychology, 4(1), 32.

Held, J., Vîslă, A., Wolfer, C., Messerli-Bürgy, N., & Flückiger, C. (2021). Heart rate variability change during a stressful cognitive task in individuals with anxiety and control participants. BMC psychology, 9(1), 44.

Chirco, D., Guidotti, S., & Pruneti, C. (2025). How Much Does Stress Cost? A Case–Control Study on Vagally Mediated Heart Rate Variability Responses in Anxious and Non-Anxious Individuals During a Cognitive Task. Medical Sciences, 13(3), 205.

Strouthos, A., Constantinou, E., Leonidou, C., Karekla, M., & Panayiotou, G. (2025). Heart Rate Variability Modulates the Relationship between Anxiety Symptoms and Emotional Responses to Anxiety-Provoking Imagery: A Cross-Sectional Study. Heart and Mind, 9(3), 194-205.

Gu, Z., Zarubin, V., & Martsberger, C. (2023). The effectiveness of time domain and nonlinear heart rate variability metrics in ultra‐short time series. Physiological Reports, 11(22), e15863.

Sarhaddi, F., Kazemi, K., Azimi, I., Cao, R., Niela-Vilén, H., Axelin, A., ... & Rahmani, A. M. (2022). A comprehensive accuracy assessment of Samsung smartwatch heart rate and heart rate variability. PloS one, 17(12), e0268361.